Leki przeciwdepresyjne: dwa miliony osób bierze je przez pięć lat lub dłużej
Ponad jedna czwarta pacjentów przyjmujących leki przeciwdepresyjne w Anglii – około dwóch milionów osób – bierze je od pięciu lat, jak ustalili dziennikarze angielskiej telewizji BBC. Dzieje się tak pomimo ograniczonych dowodów na korzyści płynące z przyjmowania leków przez tak długi czas. Lekarz, który prowadzi klinikę NHS[1] i pomaga w odstawianiu leków, mówi, że objawy odstawienia mogą utrudniać niektórym zaprzestanie przyjmowania leków. Wytyczne dotyczące odstawiania leków przeciwdepresyjnych zostały zaktualizowane w 2019 r., ale mówi, że niewiele się zmieniło.
Ponad osiem milionów ludzi w Anglii przyjmuje leki przeciwdepresyjne – przepisywane na depresję, lęki i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne oraz inne schorzenia. To o milion więcej osób niż pięć lat wcześniej, jak wynika z danych NHS dotyczących przepisywania leków.
Nowe dane dotyczące długotrwałego stosowania leków w latach 2018-2022 zostały dostarczone do BBC Panorama przez NHS, po złożeniu wniosku na podstawie ustawy o wolności informacji[2]. Dane dają ogólny obraz, ale nie odzwierciedlają sytuacji poszczególnych pacjentów, którzy z ważnych powodów mogą być długotrwale na lekach przeciwdepresyjnych.
Dochodzenie ujawniło również dowody na to, że wiodąca firma farmaceutyczna próbowała 27 lat temu ukryć możliwe skutki odstawienia, które może powodować jeden lek.
Nowoczesne leki przeciwdepresyjne zwane SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), takie jak np. Prozac, pojawiły się pod koniec lat 80. Szybko zostały uznane za cudowne rozwiązanie w porównaniu z wcześniejszymi lekami, z których wiele miało poważne skutki uboczne. Uważano, że leczą depresję, naprawiając brak równowagi regulującej nastrój serotoniny w mózgu. Do dzisiaj naukowcy nie są pewni jak te leki działają. Jedna z teorii głosi, że po prostu zmieniają sposób myślenia lub odczuwania, zamiast naprawiać przyczynę problemu.
NHS zaleca leki przeciwdepresyjne jako leczenie cięższej depresji. W połączeniu z lekami lub zamiast nich może być zalecana terapia rozmową, a także ćwiczenia i wprowadzenie zmian w stylu życia.
„W trakcie mojej długiej kariery spotkałam osoby, które odnosiły korzyści ze stosowania leków przeciwdepresyjnych” – powiedziała prof. Wendy Burn, była przewodnicząca Royal College of Psychiatrists. „Widzę jaki efekt przynoszą w mojej praktyce klinicznej, widzę, jak zmieniają życie”. Dodała jednak: „Ludzie coraz dłużej przyjmują leki przeciwdepresyjne, a tak naprawdę nie mamy długoterminowych badań, które by potwierdzały ich długoterminową skuteczność”.
Od dawna toczy się debata na temat skuteczności leków przeciwdepresyjnych. Najbardziej wszechstronne badania przeprowadzone na Uniwersytecie Oksfordzkim sugerują, że antydepresanty pomagają niektórym ludziom, przynajmniej na krótką metę.
Ale generalnie ich korzyści są stosunkowo skromne, ludzie różnie na nie reagują, a na niektórych w ogóle nie działają – jak mówi naukowiec, który prowadził badanie.
Istnieją dowody sugerujące, że długotrwałe stosowanie leków przeciwdepresyjnych może wiązać się z pewnymi zagrożeniami dla zdrowia, takimi jak problemy z sercem i cukrzyca. Uważa się również, że długotrwałe stosowanie może prowadzić do większego ryzyka wystąpienia objawów odstawiennych u niektórych osób.
Objawy odstawienia mogą się pojawić kiedy odstawisz lek, do którego twoje ciało zdążyło się przyzwyczaić. Zbyt szybkie odstawienie leku – zanim mózg zdąży się przystosować do jego nieobecności – może prowadzić do różnych objawów, takich jak obniżenie nastroju i uczucie niepokoju. Niektóre objawy pokrywają się z pierwotnym stanem, na który przepisano lek, co oznacza, że odstawienie może być czasami mylone z nawrotem.
Objawy zależą od indywidualnej reakcji danej osoby, od tego jaki lek przyjmowała i jak długo. Wielu pacjentów może przerwać przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych bez żadnych problemów.
Panorama odkryła dowody sugerujące, że jedna z głównych firm farmaceutycznych, która produkowała leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI, od połowy lat 90. stawała się coraz bardziej świadoma całego szeregu objawów odstawienia, ale niechętnie dzieliła się tymi informacjami z opinią publiczną i organami regulacyjnymi ds. leków.
Kopia poufnej notatki firmy Pfizer z 1996 r. – która pierwotnie sprzedawała sertralinę, obecnie najpopularniejszy lek przeciwdepresyjny w Wielkiej Brytanii – pokazuje pracowników dyskutujących o tym, co firma farmaceutyczna powiedziałaby organom regulacyjnym w Norwegii.
„Nie powinniśmy zgłaszać się na ochotnika do opisywania objawów odstawienia, ale mieć przygotowaną listę na wypadek, gdyby nalegali” – czytamy w notatce.
Niektóre reakcje odstawienia, o których mowa w notatce, obejmują zaburzenia czucia, pocenie się, nudności, bezsenność, drżenie, pobudzenie i niepokój. Pfizer nie produkuje już sertraliny. Odpowiadając na ustalenia Panoramy, rzecznik powiedział, że firma „monitorowała i zgłaszała wszystkie dane dotyczące zdarzeń niepożądanych” organom wydającym zezwolenia, „zgodnie ze swoimi obowiązkami prawnymi i regulacyjnymi oraz aktualizowała etykiety sertraliny zgodnie z wymaganiami”.
Dodał też: „Organizacje zdrowia publicznego i profesjonalne organizacje medyczne na całym świecie uznały sertralinę i inne leki z grupy SSRI za leczenie z wyboru w leczeniu depresji u dorosłych”. Firma twierdzi, że etykieta leku ostrzegała przed wycofaniem i została zaktualizowana „zgodnie z zaleceniami”.
Royal College of Psychiatrists opublikowało zaktualizowane informacje na temat objawów odstawienia leków przeciwdepresyjnych w 2019 r., nadzorowane przez prof. Burna, który był wówczas jego prezesem. Nastąpiło to po wysłuchaniu zeznań pacjentów, którzy doświadczyli poważnych skutków odstawienia. Do tego czasu wytyczne stosowane przez NHS i uczelnię utrzymywały, że objawy odstawienia są w większości łagodne i krótkotrwałe, trwające nie dłużej niż około tygodnia.
Nowe wytyczne NHS pokazują, że dla niektórych osób objawy odstawienia mogą być poważne i długotrwałe, a odstawianie leków może trwać wiele miesięcy.
Rzecznik Royal College of Psychiatrists powiedział BBC: „Medycyna stale ewoluuje, podobnie jak nasza wiedza na temat leczenia chorób psychicznych. W rezultacie uczelnia aktualizuje swoje wytyczne, gdy pojawiają się nowe dowody”.
Brak świadomości na temat trudności związanych z odstawieniem oznacza, że nawet lekarze przepisujący leki mają trudności z zaprzestaniem przyjmowania leków przeciwdepresyjnych.
Dr Mark Horowitz, który w 2015 roku próbował odstawić leki przeciwdepresyjne, które brał przez 15 lat, powiedział: „Doprowadziło to do całkowitego spustoszenia w moim życiu” – mówi. „Budziłem się rano w kompletnej panice, czując się tak, jakbym był ścigany przez dzikie zwierzę”.
Uczucie paniki trwało do późnych godzin wieczornych, więc zaczął biegać, żeby w ten sposób odwrócić swoją uwagę. „Biegłem tak długo aż stopy zaczynały mi krwawić, bo tylko wtedy doznawałem niewielkiej ulgi od tego uczucia paniki”.
Powiedział, że to było gorsze niż objawy, które skłoniły go do wzięcia leków przeciwdepresyjnych.
Dr Mark Horowitz jest zaniepokojony faktem, że dużo więcej pracy poświęcono temu jak rozpocząć przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych przez pacjentów, a znacznie mniej próbom zaprzestania ich stosowania.
„Dla mnie to to samo, co pozwolenie na sprzedaż samochodów bez hamulców” – powiedział. „Powinniśmy wiedzieć, jak uruchomić samochód i jak go zatrzymać”.
Obecnie dr Horowitz prowadzi jedyną w Anglii klinikę antydepresyjną NHS, w ramach której w 2021 r. w Londynie uruchomiono pilotażowy program, aby pomóc osobom zmagającym się z zaprzestaniem przyjmowania leków. W tej chwili przyjmuje około 25 pacjentów.
Pomimo aktualizacji wytycznych dotyczących odstawiania leków dr Horowitz uważa, że pacjenci wciąż mają trudności z uzyskaniem właściwej porady. Wytyczne dla lekarzy zalecają obecnie stopniowe zmniejszanie dawki przyjmowanych leków, ale nie określają, jak długo powinno to trwać. Dla każdego ten okres może być inny.
Przedstawiciel Królewskiej Uczelni Lekarzy Ogólnych (Royal College of GPs) powiedział Panoramie, że lekarze rodzinni są „wysoce wyszkoleni, aby prowadzić szczere i delikatne rozmowy” z pacjentami na temat ryzyka i korzyści związanych ze stosowaniem leków przeciwdepresyjnych. „W obliczu intensywnego obciążenia pracą i presji ze strony pracowników coraz trudniej jest zaoferować pacjentom tyle czasu, ile potrzebują, w ramach ograniczeń standardowej 10-minutowej konsultacji”.
Firmy stojące za najczęściej stosowanymi lekami przeciwdepresyjnymi powiedziały Panoramie, że wiele prób i badań klinicznych, w tym prowadzonych przez niezależnych badaczy, wykazało skuteczność ich leków. Dodały, że leki były przyjmowane przez wiele milionów ludzi na całym świecie z powodu potencjalnie wyniszczających, a czasem zagrażających życiu dolegliwości.
Powiedziały też, że tak jak w przypadku wszystkich leków, leki przeciwdepresyjne mają potencjalne skutki uboczne, które są wyraźnie określone w ulotkach informacyjnych. Dodali, że ich leki są uważane za bezpieczne, z pozytywnym stosunkiem korzyści do ryzyka przez lekarzy, pacjentów i organy regulacyjne na całym świecie.
[1] NHS – National Health Service, publiczna służba zdrowia w Anglii.
[2] Ustawa o wolności informacji, Freedom of Information Act 2000 -ustawa uchwalona 30 listopada 2000 r. w Wielkiej Brytanii, zobowiązująca organy publiczne do udostępniania posiadanych informacji.
